Drie superhefbomen of kantelpunten kunnen een proces in gang zetten dat tot de verhoopte klimaatdoorbraak kan leiden. Dat zegt een nieuwe studie die deze week op het World Economic Forum in Davos is gepresenteerd.
Veel tijd rest er niet meer om de opwarming van de aarde tot 1,5 graden Celsius te beperken, en het zal nog enorme inspanningen in grote economische sectoren vergen om tot de netto nuluitstoot te komen die daarvoor nodig is. Toch ziet de nieuwe studie, The Breakthrough Effect haalbare doorbraken. Die zouden een enorm effect teweeg kunnen brengen in tien sectoren, samen goed voor 70 procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen.
Superhefbomen
De auteurs, onderzoekers van onder meer Systemiq en de universiteit van Exeter, spreken over ‘superhefboompunten’: momenten waarop een kleine ingreep een groot effect kan hebben. De drie genoemde superhefbomen verminderen niet alleen de uitstoot in één belangrijke sector, maar leiden ook tot snellere veranderingen in andere delen van de economie.
Die drie superhefbomen zijn de elektrificatie van voertuigen, het gebruik van ‘groene ammoniak’ voor meststoffen en overheden die mee inzetten op de productie van plantaardige eiwitten.
Elk van die veranderingen kan een cascade aan kantelpunten teweegbrengen, die uiteindelijk leiden tot bijvoorbeeld goedkopere batterijen om elektriciteit uit zonne- en windenergie te helpen opschalen, goedkopere waterstof om de scheepvaart en de staalindustrie te vergroenen en minder ontbossing.
Elektrische auto’s
Wat betreft het wegvervoer is die omslag al “zeer nabij”, stelt het rapport. De dalende kosten, het overheidsbeleid en de verbeterde infrastructuur maken elektrische auto’s voor zowel fabrikanten als consumenten steeds aantrekkelijker.
Beleid dat inzet op uitstootloze voertuigen is een bijzonder krachtig instrument om dat omslagpunt versneld te bereiken. En de effecten zijn ook elders voelbaar: omdat ze de productie van batterijen sterk opvoert en technologische en kostenverbeteringen stimuleert, kan de elektrificering op de weg ook de overgang naar schone energie stimuleren, en andere sectoren die goedkope en schone elektriciteit nodig hebben uitstootvrij maken.
Groene ammoniak
Ook het verplicht gebruik van groene ammoniak (geproduceerd uit waterstof gemaakt met hernieuwbare energie) voor de productie van meststoffen kan volgens de auteurs een zeer effectieve manier zijn om de groei van de waterstofeconomie een boost te geven.
Het zou niet enkel fossiele brandstoffen vervangen bij de productie van meststoffen, maar ook de kostprijs van groene ammoniak en groene waterstof verlagen. Die kunnen dan weer worden gebruikt als brandstof voor de scheepvaart en de staalproductie, of voor de opslag van energie.
Alternatieven voor vleesconsumptie
Het aandeel plantaardige eiwitten kan een omslagpunt betekenen door dierlijke eiwitten te verslaan wat betreft de kosten. Het helpt dat plantaardige proteïnes hoe langer hoe meer gelijkwaardig zijn op vlak van smaak en textuur. Openbare aanbestedingen (bijvoorbeeld in scholen, ziekenhuizen en overheidsdiensten) kunnen de consumptie ervan sterk stimuleren.
De uitstoot van de sector van veehouderij zal daardoor dalen en er zal naar schatting 400 tot 800 miljoen hectare land vrijkomen – of zo’n 7 tot 15 procent van alle landbouwgrond ter wereld. Zo daalt de druk op ontbossing sterk, en komt er meer land vrij voor de opslag van CO2 en voor biodiversiteit.
Positieve omslagpunten
Het rapport ondersteunt agenda’s en initiatieven die ervoor zorgen dat CO2-arme oplossingen de meest betaalbare, toegankelijke en aantrekkelijke optie worden in elke sector die uitstoot veroorzaakt.
“Nu de tijd dringt, moeten we doelgericht te werk gaan”, zegt Mark Meldrum van Systemiq, een van de hoofdauteurs van het rapport. “Ons rapport belicht de belangrijke mogelijkheden tot verandering die een enorm rendement kunnen opleveren in termen van decarbonisatie. Het identificeert de verschillende positieve omslagpunten in sectoren van de wereldeconomie met de hoogste uitstoot en analyseert de voorwaarden die nodig zijn om ze in gang te zetten.”
Elk superhefboom punt dat wordt overschreden, verhoogt de kans dat ook andere worden overschreden, zegt hij. “Dat kan een waterval aan positieve omslagpunten teweegbrengen die de klimaatcatastrofe afwenden.”
Niet-lineair denken
De auteurs spreken van een omslagpunt als de klimaatvriendelijke oplossing de bestaande, vervuilende technologie overtreft. Vervolgens leiden zelfversterkende ‘feedback loops’ tot een exponentiële groei van de effecten van de nieuwe oplossing, en een snelle achteruitgang van de oude technologie. Verandering is dan niet meer te stoppen.
“Economische sectoren met een hoge uitstoot staan niet op zichzelf – ze zijn nauw met elkaar verbonden en uitstootloze oplossingen kunnen de overgang in meerdere sectoren dus tegelijk beïnvloeden”, verduidelijkt Simon Sharpe, die meewerkte aan het rapport.
In de elektriciteitssector is zo’n omslagpunt al gepasseerd: zonne- en windenergie zijn er goed voor meer dan 75 procent van de nieuwe wereldwijde capaciteit die vorig jaar is gebouwd.
“We moeten positieve sociaaleconomische omslagpunten vinden en in gang zetten als we het risico van de schadelijke klimaat omslagpunten willen beperken”, zegt Tim Lenton, een derde auteur. “Deze niet-lineaire manier van denken over het klimaatprobleem is een reden voor hoop: hoe meer er wordt geïnvesteerd in sociaaleconomische transformatie, hoe sneller die gerealiseerd wordt, waardoor de wereld sneller naar netto nuluitstoot zal evolueren.”
